Thuế Vàng & Giải Pháp Vĩ Mô: Lựa Chọn Nào Cho Thị Trường Việt Nam?

Trong bối cảnh giá vàng trong nước liên tục thiết lập các mức đỉnh mới, tạo ra khoảng cách lớn – đôi khi lên đến hơn 20 triệu VNĐ/lượng so với giá vàng thế giới – ổn định hóa thị trường vàng đang trở thành ưu tiên hàng đầu của cơ quan quản lý. Vàng, vốn được coi là tài sản trú ẩn truyền thống, nay lại tiềm ẩn rủi ro đầu cơ và buôn lậu lớn, đe dọa sự ổn định kinh tế vĩ mô.

Trước tình hình này, các đề xuất đánh thuế vàng được đưa ra như một công cụ chính sách nhằm điều tiết cầu, hạn chế đầu cơ và tăng nguồn thu ngân sách. Tuy nhiên, việc áp dụng thuế cần được cân nhắc kỹ lưỡng để tránh các hệ lụy ngược đã từng xảy ra ở nhiều quốc gia, đặc biệt là nguy cơ đẩy giao dịch sang thị trường phi chính thức.

Bài viết này, được xây dựng dựa trên phân tích từ các chuyên gia tài chính và dữ liệu cập nhật, sẽ đi sâu vào các đề xuất thuế hiện hành, đánh giá những bài học kinh nghiệm quốc tế và đề xuất một lộ trình cải cách vĩ mô toàn diện hơn cho thị trường vàng Việt Nam. Hãy cùng khám phá những giải pháp cân bằng giữa kiểm soát và tự do hóa!

Phân tích Chuyên sâu

2.1. Đánh giá các Đề xuất Thuế Vàng Hiện tại

Hiện tại, có hai đề xuất thuế chính đang được thảo luận:

• Thuế Giá trị gia tăng (VAT) 10%: Theo kiến nghị từ Hiệp hội Các nhà đầu tư tài chính Việt Nam (VAFI), việc áp dụng VAT theo phương pháp khấu trừ đối với kinh doanh vàng vật chất, bao gồm cả vàng miếng và vàng trang sức, nhằm mục đích minh bạch hóa hóa đơn chứng từ và chống thất thu thuế. Tuy nhiên, mức thuế này nếu áp dụng ngay lập tức có thể làm tăng chi phí giao dịch, dễ tạo động lực cho người mua chuyển sang kênh không chính thức để tránh thuế.
• Thuế Thu nhập cá nhân (TNCN) 0,1% trên giá chuyển nhượng: Đề xuất này nằm trong dự thảo Luật Thuế TNCN sửa đổi, áp dụng trên giá trị chuyển nhượng từng lần đối với vàng miếng.

Quan điểm Chuyên gia: Nhiều chuyên gia tài chính, bao gồm TS. Nguyễn Trí Hiếu, nhấn mạnh rằng về nguyên tắc, việc đánh thuế nên được thực hiện trên lợi nhuận thực tế (Capital Gains Tax), không phải trên giá trị giao dịch.

“Đánh thuế trên giá trị chuyển nhượng có thể dẫn đến tình trạng thuế chồng thuế, vì thu nhập dùng để mua vàng thực chất đã là thu nhập sau thuế.”

Mô hình thuế trên lợi nhuận đảm bảo sự công bằng và đồng bộ với các loại tài sản đầu tư khác (như chứng khoán, bất động sản). Dù vậy, thách thức lớn nhất là việc xác định giá vốn đầu vào, đặc biệt với những giao dịch vàng tích trữ lâu đời không có hóa đơn.

2.2. Bài học Quốc tế: Cảnh báo về “Chợ Đen” và Chảy máu Vàng ⚠️

Ông Shaokai Fan, Giám đốc Ngân hàng Trung ương Toàn cầu tại Hội đồng Vàng thế giới (WGC), đã đưa ra cảnh báo quan trọng về kinh nghiệm quốc tế:

• Rủi ro chuyển dịch giao dịch: Bất kỳ giải pháp thuế nào cũng phải được thiết kế để giảm thiểu tối đa đầu cơ nhưng tránh hiện tượng người dân chuyển sang giao dịch phi chính thức (chợ đen). Nhiều nước đã thất bại khi áp thuế cao, khiến giao dịch chính thức sụt giảm, giảm hiệu quả quản lý và kiểm soát thị trường.
• Tác động xuyên biên giới: Khi mức thuế tại Việt Nam có sự chênh lệch đáng kể so với các nước láng giềng như Singapore, Hồng Kông, hay Malaysia (những nơi không đánh thuế VAT hoặc thuế nhập khẩu vàng), điều này có thể tạo ra dòng chảy vàng bất hợp pháp xuyên biên giới, gây áp lực lên tỷ giá và dự trữ ngoại hối quốc gia.

Nguồn tham khảo: Hội đồng Vàng Thế giới (WGC), (phát biểu tại họp báo tháng 11/2025).

2.3. Giải pháp Tổng thể: Cân bằng Cung – Cầu và Tự do hóa Thị trường

Việc đánh thuế chỉ là công cụ thuộc chính sách tài khóa, không phải biện pháp hữu hiệu nhất để bình ổn thị trường. Ổn định bền vững đòi hỏi một giải pháp vĩ mô toàn diện, tập trung vào việc cân đối cung – cầu và tự do hóa thị trường:

1. Đảm bảo Nguồn cung Ổn định: Chính phủ cần sớm xem xét lại Nghị định 24/2012/NĐ-CP để tạo cơ chế nhập khẩu vàng nguyên liệu hợp lý và cho phép các doanh nghiệp đủ điều kiện sản xuất vàng miếng, thay vì độc quyền một thương hiệu. Đây là chìa khóa để thu hẹp khoảng cách giá trong nước và quốc tế.
2. Thí điểm Sàn Giao dịch Vàng Tập trung: Việc lập sàn giao dịch vàng tập trung cần được xác định rõ mục tiêu. Nếu mục tiêu là tạo thuận lợi cho vận hành thị trường và hướng tới xây dựng TPHCM thành trung tâm tài chính quốc tế, Việt Nam cần một mô hình tự do hóa và mở hơn. Mô hình kiểm soát chặt chẽ như Trung Quốc có thể không phù hợp nếu định hướng dài hạn là hội nhập.
3. Áp dụng Thuế Lộ trình: Nếu áp dụng thuế, cần có lộ trình rõ ràng và mức thuế suất hợp lý ban đầu, kèm theo các biện pháp hỗ trợ minh bạch hóa giao dịch (như bắt buộc sử dụng hóa đơn điện tử, liên thông dữ liệu). Việc áp thuế cần là chính sách thường xuyên, không phải biện pháp tình thế.

Việc đánh thuế vàng là một bước đi cần thiết để đưa thị trường vàng vào khuôn khổ quản lý chặt chẽ hơn, tăng tính minh bạch và điều tiết hành vi đầu cơ. Tuy nhiên, hiệu quả của chính sách này phụ thuộc vào thời điểm, mức độ, và cơ sở tính thuế.

Bài học từ quốc tế cho thấy, nếu áp thuế mà không giải quyết được vấn đề căn cơ về cân bằng cung – cầu và quản lý thị trường phi chính thức, hệ lụy sẽ là phản tác dụng. Giải pháp tối ưu cho Việt Nam không chỉ nằm ở việc tăng thuế mà là ở một chiến lược tổng thể: mở cửa nguồn cung có kiểm soát, phát triển cơ chế giao dịch hiện đại (sàn giao dịch), và áp dụng chính sách thuế trên lợi nhuận với lộ trình hợp lý.

Thị trường vàng cần sự tự do hóa để phát triển bền vững, và các công cụ chính sách như thuế cần đóng vai trò hỗ trợ điều tiết chứ không phải chế tài kiểm soát.